Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny zmarłego przed całkowitym pominięciem ich w testamencie. Osoby uprawnione do zachowku mogą ubiegać się o odpowiednią kwotę pieniężną, nawet jeśli zostały wydziedziczone lub nie zostały uwzględnione w testamencie. Prawo do zachowku ma na celu zachowanie minimum ekonomicznego, które przysługuje osobom bliskim spadkodawcy w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Zachowek może być przedmiotem wielu sporów sądowych, dlatego jego obliczenie i dochodzenie powinno odbywać się w oparciu o obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego. Aby skutecznie dochodzić swoich praw, konieczne jest spełnienie określonych warunków formalnych oraz posiadanie wiedzy na temat wysokości należnego świadczenia.
Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zachowek stanowi roszczenie pieniężne skierowane przeciwko spadkobiercom testamentowym, które przysługuje osobom uprawnionym do dziedziczenia ustawowego, ale pominiętym w testamencie lub obdarowanym w sposób nieproporcjonalnie niski. Jest to forma rekompensaty mająca na celu zapewnienie im udziału w spadku, choć niekoniecznie w formie bezpośredniego prawa do majątku.
Do kręgu osób uprawnionych do zachowku należą w szczególności zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice zmarłego (jeżeli nie pozostawił on zstępnych). Wysokość zachowku zależy od stopnia pokrewieństwa, wieku oraz zdolności osoby do pracy. Prawo do zachowku nie przysługuje dalszym krewnym, jak rodzeństwo czy kuzyni, chyba że dziedziczyliby na podstawie ustawy.
Kto może domagać się wypłaty zachowku?
O wypłatę zachowku mogą ubiegać się osoby, które byłyby powołane do dziedziczenia ustawowego, ale zostały całkowicie pominięte lub otrzymały mniejszy niż należny udział w majątku. Aby dochodzić zachowku, konieczne jest wykazanie, że osoba domagająca się wypłaty nie otrzymała części spadku lub darowizn odpowiadających wysokości przysługującego zachowku.
Uprawniony może wystąpić z roszczeniem zarówno wobec testamentowego spadkobiercy, jak i wobec osoby obdarowanej za życia spadkodawcy, jeżeli otrzymana przez nią darowizna została dokonana w sposób naruszający prawa przyszłych ustawowych spadkobierców. Po stronie zobowiązanych do zapłaty zachowku mogą więc występować różne podmioty, w zależności od historii rozporządzania majątkiem przez spadkodawcę.
Jak wyliczyć wartość zachowku krok po kroku
W celu obliczenia zachowku należy w pierwszej kolejności ustalić tzw. czystą wartość spadku, czyli wartość aktywów pomniejszoną o długi spadkowe. Do masy spadkowej dolicza się także darowizny dokonane przez spadkodawcę przed śmiercią, zwłaszcza te, które miały istotny wpływ na pomniejszenie masy majątkowej.
-
Ustal składniki majątku i długi spadkowe.
-
Oblicz udział spadkowy, jaki przysługiwałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.
-
Mnożenie udziału przez odpowiedni ułamek: 1/2 dla uprawnionego pełnoletniego i zdolnego do pracy lub 2/3 dla małoletniego bądź niezdolnego do pracy.
-
Od ustalonej kwoty odejmuje się wszelkie korzyści uzyskane wcześniej od spadkodawcy np. darowizny.
Tak obliczona wartość stanowi podstawę roszczenia z tytułu zachowku. W przypadku trudności w wycenie składników majątku lub rozbieżności między stronami, sprawa często trafia do sądu, który ustala wartość spadku i należnego zachowku na podstawie opinii biegłych.
Terminy związane z dochodzeniem zachowku
Roszczenia o wypłatę zachowku ulega przedawnieniu po upływie pięciu lat od otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. W przypadku, gdy spadek został otwarty na mocy testamentu, termin liczy się od daty ogłoszenia i otwarcia testamentu.
Po upływie terminu przedawnienia roszczenie co do zasady nie może być skutecznie dochodzone przed sądem, chyba że druga strona nie podniesie zarzutu przedawnienia. W praktyce, jednak, sąd musi uwzględnić zarzut, jeśli zostanie podniesiony w toku sprawy. Dlatego kluczowe znaczenie ma dochodzenie zachowku w stosownym czasie, zanim termin roszczenia wygaśnie.
Sytuacje, w których zachowek nie przysługuje
Zachowek nie przysługuje w przypadku skutecznego wydziedziczenia, jeśli zostało ono dokonane zgodnie z przesłankami określonymi w kodeksie cywilnym. Dotyczy to sytuacji, gdy uprawniony postępował w sposób rażąco sprzeczny z wolą spadkodawcy wobec niego lub jego najbliższej rodziny.
Zachowek nie będzie także przysługiwał osobom, które zrzekły się dziedziczenia na mocy umowy notarialnej lub zostały uznane za niegodne dziedziczenia przez sąd. Wyłączenie z prawa do zachowku może wynikać również z wcześniejszego zaspokojenia roszczenia spadkobiercy przez spadkodawcę np. poprzez duże darowizny, które w całości pokryłyby wartość należną z tytułu zachowku.
Jak złożyć wniosek o wypłatę zachowku?
Dochodzenie zachowku odbywa się w trybie pozwu cywilnego. Osoba uprawniona do zachowku powinna złożyć pozew do sądu rejonowego właściwego według miejsca zamieszkania spadkobiercy lub miejsca położenia majątku spadkowego. W pozwie należy wskazać osoby zobowiązane do zapłaty oraz ustaloną wartość roszczenia zachowkowego.
Pozew musi zawierać szczegółowe uzasadnienie oraz dokumenty potwierdzające wartość spadku, pominięcie w testamencie lub darowizny dokonane na rzecz innych osób. Może być konieczne przeprowadzenie postępowania spadkowego lub testamentowego, jeżeli wcześniej nie zostało ono przeprowadzone. Sąd, po rozpoznaniu sprawy, wydaje wyrok zasądzający zachowek w określonej wysokości.
Więcej praktycznych porad prawnych można znaleźć na stronie www.krolfrackiewicz.pl.
Informacje zawarte w tym artykule mają charakter wyłącznie ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one profesjonalnej porady prawnej i nie mogą zastąpić konsultacji z kwalifikowanym prawnikiem. Przed podjęciem jakichkolwiek działań na podstawie treści zawartych w tym artykule, należy skonsultować się ze specjalistą w celu uzyskania indywidualnej porady dostosowanej do konkretnej sytuacji.
Materiał partnera
